گوجه فرنگی یکی از سودآورترین محصولات کشاورزیاست و به دلایل گوناگون کشت آن برای کشاورزان به صرفه است. برای مثال این محصول از بازار فروش خوبی برخوردار است و در غذاهای مختلف به صورت تازه و یا سس و رب استفاده می‌شود. به همین خاطر واریته‌هایی که در کشت گوجه فرنگی در نظر گرفته می‌شود به طور کامل با شرایط و نوع مصرف گوجه فرنگی مطابقت دارد. همچنین کشت گوجه فرنگی برای کسانی که به دنبال برداشت محصولدر چهار فصل سال هستند گزینه مناسبی است. کشت گوجه فرنگی هم به صورت سنتی و هم در گلخانه امکان پذیر است. در اینجا نحوه کشت گلخانه‌‌‌ای گوجه فرنگیرا بیان می‌کنیم.
آشنایی با انواع گوجه فرنگی
علاوه بر گوجه فرنگی‌های معمولی که تقریبا دارای وزن ۲۵۰ گرمی‌هستند، نوع دیگری از گوجه فرنگی که در حال حاضر طرفداران زیادی دارد گوجه فرنگی ریز است که در اندازه‌های ۵ تا ۲۰ گرمی‌تهیه می‌شود و در بین مردم به گوجه فرنگی چری و یا گیلاسی معروف است. از آنجایی که در کشت گوجه فرنگی گیلاسی از تکنیک‌ها و روش‌های جدید استفاده شده است این محصول علاوه بر مقاومت بالایی که در برابر بسیاری از ویروس‌ها و بیماری‌ها دارد، تا مدت زمان نسبتا طولانی دوام و تازگی خود را حفظ می‌کند. علاوه بر تنوع در شکل و اندازه گوجه فرنگی‌ها، این محصولات به تازگی به صورت خوشه‌‌‌ای و در رنگ‌های زرد و نارنجی نیز به فروش می‌رسند. در ادامه در خصوص کشت انواع گوجه فرنگی توضیح خواهیم داد.
انواع مختلف کشت گوجه فرنگی
برای شروع کشت
بذرگوجه فرنگی در گلخانه پیش از هر اقدامی‌باید در خصوص انتخاب و تهیه نوع بذر مناسب اطلاعات کافی داشته باشید. بذرهای گوجه فرنگی با توجه به نحوه مصرف آن تقسیم بندی می‌شوند. بنابراین از آنجایی که این محصول به صورت تازه، رب، سس و کنسرو مصرف می‌گردد بذر آن بر اساس تازه خوری و یا مصرف صنعتی تقسیم بندی می‌شود. البته هم اکنون گوجه فرنگی‌های کشت شده در گلخانه‌های ایران فقط برای ارقام تازه خوری استفاده می‌شوند.
در تقسیم بندی دوم بذر گوجه فرنگی به میزان همرسی این محصول توجه می‌شود که از این لحاظ دارای سه دسته همرس، غیر همرس و بینابین است. به طور کلی در گلخانه‌های ایران برای برداشت‌های طولانی مدت، از واریته‌های غیر همرس و در مناطقی با مدت برداشت کوتاه تر از از واریته بینابین استفاده می‌شود.
سومین و آخرین تقسیم بندی نیز بر اساس وزن این محصول است. امروزه برای مصارف تازه خوری از گوجه فرنگی گیلاسی تا گوجه هایی به وزن ۲۵۰ گرم استفاده می‌شود. گفتنی است گوجه فرنگی‌های سنگین‌تر به مدت بیشتری جهت رسیدن به باردهی نیاز دارند. مثلا جهت برداشت گوجه فرنگی گیلاسی که حدود ۵ تا ۲۰ گرم وزن دارد پس از نشاء تنها حدود ۶۰ روز نیاز است. همچنین خوب است بدانید با پیشرفت تکنولوژی در تولید بذر این محصول، واریته‌های مقاوم دیگری نیز به بازار معرفی شده اند که با نام کلاستر و یا خوشه‌‌‌ای شناخته می‌شوند. بنابراین می‌توان با توجه به نیاز بازار و شرایط موجود در گلخانه یکی از انواع بذرهای گوجه فرنگی را برای کشت انتخاب کرد.
دوره جوانه زنی بذر گوجه فرنگی گلخانه ای
معمولا دوره جوانه زنی تا پیدایش برگ‌های لپه‌ای در سطح خاک، حدود ۶ روز به طول می‌انجامد و نشاء نیز از ۴ تا ۶ هفته آماده انتقال به زمین اصلی خواهد بود. شایان ذکر است جهت جوانه زدی و رشد با کیفیت بذر تا زمان رشد مطلوب بوته گوجه فرنگی باید آن را در محل خزانه نگهداری کرد. در این صورت هم در استفاده از امکانات گلخانه صرفه جویی می‌شود و هم گیاه از همان ابتدا رشد خوبی خواهد داشت. به همین منظور لازم است بخشی از گلخانه را جهت گلدان‌های نشاء در نظر بگیرید و یا اینکه محلی را برای خزانه انتخاب کنید. یکی از نکات حائز اهمیت دیگر انتخاب گلدان مناسبی است که حجم ریشه درون آن به خوبی فعالیت نماید. علاوه بر گلدان، رعایت دما، رطوبت، نور و فاصله بوته‌ها نیز تاثیر مهمی‌در رشد یک گیاه سالم در خزانه خواهد داشت. مثلا بهتر است برای رشد هر بوته، سطحی برابر با ۱۰×۱۰ سانتی متر در نظر بگیرید. توجه نمایید که محل خزانه باید کاملا ضد عفونی شده باشد تا از پیدایش هر گونه آفات و بیماری در محل نشاء جلوگیری شود.
شرایط مناسب برای رشد گوجه فرنگی گلخانه ای
به منظور جوانه زنی، بهترین دما ۳۰ درجه سانتی گراد است. بعد از جوانه زنی هم دما را باید تا ۲۴ درجه در مواقع روز و ۱۸ درجه در هنگام شب تنظیم نمایید. بیشترین فعالیت ریشه‌ها در عمق ۳۰ سانتیمتری خاک می‌باشد، بنابراین پیش از اینکه نشاء‌های گوجه فرنگی را به زمین اصلی منتقل کنید، باید ابتدا بسترهای مناسبی که تا عمق ۸۰ سانتیمتری قابلیت نفوذ ریشه را داشته باشد محیا کرده باشید. علاوه بر این لازم است پیش از انتقال نشاء، علف‌های هرزی مثل گیاه سس و گل جالیز را حذف و پاکسازی کنید. شایان ذکر است این دو گیاه مذکور می‌توانند مشکلات فراوانی را برای بوته گوجه به وجود آوردند، بنابراین به محض رویت سس یا گل جالیز آنها را از کنار بوته جدا کرده و پاکسازی نمایید. بعد از این کار می‌توان مواد آلی و کودهای شیمیاییرا در اندازه مناسب و با راهنمایی آزمایشگاه‌های خاک شناسی تدارک دید و استفاده نمود. Ph مناسب برای گوجه فرنگی نیز بین ۵٫۵ تا ۶٫۸ می‌باشد.
عملیات نگهداری و هرس گیاه گوجه فرنگی گلخانه ای
همانطور که می‌دانید جهت ایجاد تعادل میان رشد بوته گوجه فرنگی و شاخ و برگ و مقدار ریشه و میوه آن باید بوته این گیاه را هرس کرد. برای این کار بوته گوجه فرنگی باید حتما به اندازه ۳۰ سانتیمتری رسیده باشد. هرس بوته گوجه فرنگی شامل حذف گلها و شاخه‌های فرعی است. بعد از هرس اولیه، باید در طول رشد بوته تمام شاخه‌های فرعی آن را حذف کنید. در کشت‌های کوتاه مدت نیز پس از رسیدن بوته به ارتفاع ۳۰ سانتیمتری، باید آن را به صورت دو شاخه به نخ‌های مهار ببندید. با انجام این کار در واقع دیگر نیازی به پایین کشی بوته نخواهد بود. با رسیدن این دو شاخه به ارتفاع مفید گلخانه نوبت به حذف جوانه انتهایی آن می‌رسد تا گلهای موجود در بوته به میوه تبدیل گردند. مهندسان کشاورزی برای همسان نمودن اندازه میوه‌ها، با توجه به توان گیاه و همچنین نوع واریته گلها، میوه‌های اضافی بر روی خوشه را هرس کرده و فقط به تعداد مشخصی از گلها اجازه میوه دهی می‌دهند. با برداشت محصول گوجه فرنگی این بوته‌ها از گلخانه حذف می‌شود و زمین برای کشت بعدی آماده می‌شود.
به منظور کشت دراز مدت گوجه فرنگی چری نیز باید زمانی که بوته‌ها به سقف مفید گلخانه رسیدند، برگ‌های پایینی آنها را هرس نمود. در صورتی که نخ‌ها به صورت قرقره‌ای به سیم آویزان باشد می‌توان با باز کردن ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر از نخ قرقره در یک جهت، نخ‌ها را روی سیم حرکت داد. در واقع این عمل موجب می‌شود که ساقه از پایین روی بستر و یا شاسی‌های مخصوص به خود قرار گیرد و انتهای بوته نیز در فاصله ۳۰ تا ۵۰ سانتی متری سقف مفید گلخانه برسد. برای آشنایی با تلقیح گوجه فرنگی گلخانه‌‌‌ای نیز ادامه مطلب را دنبال نمایید.
عمل تلقیح در گوجه فرنگی گلخانه ای
با توجه به این که در فضای موجود در گلخانه هیچ گونه عامل محرک خارجی مانند باد و یا حشرات برای تلقیح وجود ندارد، بنابراین به جهت رفع این مشکل می‌توان چندین روش را در نظر گرفت:
- روش اول استفاده از زنبورهای مخصوصی است که عمر آنها فقط یک فصل است و در این مدت کوتاه عمل لقاح را انجام می‌دهند.
- در روش دوم از ویبراتورهای برقی استفاده می‌شود که هر دو یا سه روز یک بار با لرزاندن خوشه‌ها عمل لقاح را صورت می‌دهد.
- روش سوم این است که در کشت زمستانه از هرمن تلقیح کننده استفاده گردد.
- در روش چهارم با ایجاد شک در سیم‌های مهار و یا ضربه مستقیم بر روی گلها، گرده افشانی و عمل تلقیح صورت می‌گیرد.
یکی از نکات مهم در عمل تلقیح گلهای بوته گوجه فرنگی توجه به دما، رطوبت و زمان تلقیح در گلخانه است. دما باید بین ۲۰ تا ۲۵ درجه بوده و رطوبت نیز کم باشد. بهترین زمان برای این کار نیز بین ساعات ۱۱ تا ۲ بعد از ظهر می‌باشد که فضای گلخانه از رطوبت کمتر و دمای بیشتری برخوردار است. بعد از این که تلقیح گل میوه صورت گرفت، حدود ۱۸ تا ۳۵ روز زمان لازم دارد تا قابل برداشت گردد. در این مدت بوته گوجه فرنگی به زمان ثمر دهی می‌رسد. بنابراین با رعایت تمامی‌نکات می‌توانید حداکثر برداشت را کسب نمایید.
چند نکته دیگر در خصوص کشت گوجه فرنگی گلخانه ای
- با چیدن برگ‌های نزدیک به هر خوشه میوه، امکان رنگ گیری گوجه فرنگی را افزایش دهید.
- در بیشتر اوقات ۵۰ درصد خوشه میوه رنگ گرفته و ۵۰ درصد دیگر از حالت سبز بودن تغییر رنگ می‌دهد و رفته رفته قرمز می‌شود. به این ترتیب در صورتی که فقط نیمی‌از خوشه واریته کلاستر به رنگ نهایی رسیده باشد نیز می‌توان آن را چید و به بازار عرضه کرد.
- اگر مسافت بین مزرعه تا بازار فروش کم باشد و نیمه سبز خوشه فرصت رنگ پذیری نداشته باشد باید از محلی که دمای آن گرمای مناسبی جهت تغییر رنگ گوجه دارد استفاده کرد.
- چنانچه واریته‌ها به صورت کلاستر و یا همرس نباشد توصیه می‌شودگوجه‌های رسیده را در زمان خاص خود برداشت کنید. قطعا هر چه اندازه گوجه فرنگی بزرگ تر باشد زمان طولانی تری برای تبدیل گل به میوه و رسیدن آن نیاز خواهد بود.